Megawati en de Morgenster

Papoea’s willen onafhankelijk blijven

Bemoedigend sprak Koningin Juliana de Papoea’s in Nieuw Guinea dat voorjaar 1961 toe: ‘Moge de weg naar onafhankelijkheid kort zijn.’ Ondanks de belofte van onafhankelijkheid stond Nederland – onder druk van de VN en VS- de voormalige kolonie even later toch doodleuk af aan Indonesië. Die popelde om Nieuw Guinea terug te voeren ‘naar de schoot der republiek’. Wel bedong Nederland een volksraadpleging onder Papoea’s in 1969. Kiesmannen werden echter gedwongen vóór aansluiting bij Indonesië te stemmen. Sindsdien voeren de Papoea’s strijd voor een Vrij Papoea. Met president Wahid gloorde de hoop. Wat verwacht men nu van de nieuwe president Megawati Soekarnoputri?

‘ALLE MENSCHEN werden Brüder,’ zingen de Papoea’s in hun eigen taal. Elke avond om 19 uur is er een gebedsdienst op de binnenplaats voor het huis van Papoealeider Theys Eluay. Elay: ‘God zal ons onafhankelijkheid schenken.’ Maar de rede van de voorganger is ook doorspekt met woorden als Kofi Annan, Nederland, VN en VS. De Morgenster -het symbool van een vrij Papoea- is tegen het vallen van de avond gestreken, doch wappert weer in de morgenstond. Slechts op vijf plaatsen in de provincie mag de vlag nog gehesen worden. Het zag er zo gunstig uit toen Soeharto het veld ruimde in 1998. Na jarenlange onderdrukking gaf de kersverse president Wahid de Papoea’s permissie hun Morgenster te hijsen, Irian Jaya mocht voortaan Papoea heten en hij stond de Papoea’s toe een congres te organiseren. Tijdens dit congres in juni 2000 verzocht de voorzitter van het Papoea Presidium (uitvoerend orgaan voor Vrij Papoea) Theys Eluay Nederland, Indonesië, de VS en VN de geschiedenis recht te doen. De volksraadpleging in 1969 was immers niet democratisch verlopen. Volgens Eluay was Papoea bovendien eigenlijk sinds 1961 al onafhankelijk. Olie op het vuur! Kort daarop draaide Wahid -als reactie op politieke tegenstand- een aantal zaken terug. Bij het hijsen van de vlag -ineens verboden- en andere incidenten sneuvelden tientallen Papoea’s. Eluay en vier andere leiders werden opgepakt wegens ‘subversiviteit’. Nog steeds loopt er een rechtszaak tegen hem. Hij meent: ‘Wahid sponsorde zelf het Congres.’ Van de nieuwe president Megawati verwacht hij weinig: ‘Megawati had als vice president al geen aandacht voor Papoea. Vrede in de Papoea en Atjeh is belangrijk voor haar. Maar ze zal de twee provincies niet snel opgeven. Papoea is rijk aan grondstoffen. Indonesië heeft een grote bevolking die ze niet zelf kan voeden. Megawati zal net als haar vader Soekarno kiezen voor de eenheidsstaat.’ Niettemin feliciteert hij haar met de overwinning. Het Presidium predikt voor alles dialoog. Maar over de uitkomst is Theys duidelijk: geen speciale autonomie -er ligt nu een voorstel bij het Volkscongres dat binnenkort besproken wordt- maar volledige onafhankelijkheid van Indonesië. Willy Mandowen van FORERI, de organisatie voor nationale verzoening, doet géén uitspraken over autonomie of onafhankelijkheid. ‘Vrede is ons doel.’ In ruim 30 jaar tijd werden ongeveer 100.000 Papoea’s vermoord, schat hij. ‘Elke week is er wel een incident. Soldaten schieten Papoea’s af als varkens.’ Als Megawati goede militaire adviseurs heeft is er kans op vrede, denkt hij optimistisch. ‘Ze moet haar paradigma veranderen. Dat delfstoffen belangrijker zijn dan mensen.’ Hij verzucht: ‘Ja ik wou haast dat we arm waren.’

Onafhankelijkheid leeft sterk onder bevolking, constateert Mandowen. En inderdaad. Menigmaal wordt de verslaggever in een onbewaakt ogenblik op straat toegevoegd: Vrij Papoea! ‘Papoea’s voelen zich niet verwant met Indonesië’, verklaart hij. Het Papoea Presidium vestigt hoop op uitkomsten van het onderzoek dat Nederland instelt naar de periode 1961-1969. In 2004 moet dat afgerond zijn. Mandowen: ‘Dan kunnen we daarmee naar het Internationale Gerechtshof in Den Haag.’ Theys Eluay: ‘Eigenlijk is het niet zo ingewikkeld: Nederland leidde Papoea al naar onafhankelijkheid. Maar gaf het weg aan Indonesië.’ Buiten kraaien zijn hanen.Op de opmerking dat delen van de verzetsbeweging OPM (Organisasi Papua Merdeka, actief sinds de jaren 60) zijn benadering te soft vinden, antwoordt hij. ‘Er is mandaat gegeven door het Papoea volk aan Presidium. Ook door OPM.’ Gewelddadige acties van OPM keurt hij af. FRANSCISCAAN THEO van den Broek van het Office for Justice & Peace, zet zich in voor de mensenrechten. ‘Elke dode is er een te veel.’ Hoe schat híj de nieuwe situatie in? ‘Op dit moment is de situatie stabiel.’ Verheugd stelt hij vast dat er sinds kort een civiele politie is die geen banden met het leger heeft. Ook postief is hij over het feit dat de Papoea’s aan de universiteit van Jayapura in opdracht van Gouverneur Salossa (ook een Papoea) het voorstel voor speciale autonomie hebben ingediend. Tot dusverre mengden de gouverneur en intellectuele Papoea’s aan de universiteit- gebonden als zij waren aan de centrale regering- zich nauwelijks in de discussie over autonomie of onafhankelijkheid, constateert hij. ‘Nu het voorstel er ligt moét er gepraat worden.’ Dat het Presidium speciale autonomie zonder meer afwijst, vindt hij kortzichtig. In het autonomievoorstel wordt weliswaar niet gerept over onafhankelijkheid, maar wel onder meer over het recht op de eigen cultuur (vlag, volkslied) en recht op 80% van het regionaal inkomen (nu 20%). Van den Broek: ‘Tevoren zeggen dat je tegen autonomie bent is fout. Eerst discussiëren en dan zien waar je uitkomt.’ Hij vindt dat het Presidium te veel verwacht van het Nederlands onderzoek dat pas in 2004 afgerond zal zijn en signaleert dat veel Papoealeiders in het binnenland als gevolg van een communicatiestoornis met leiders in de stad al denken dat 1 december de onafhankelijkheid komt. ‘Ze werken niet meer en wachten op die dag.’ Van den Broek wijst hen erop dat de strijd nog lang zal duren. ‘Ondertussen moet je de mensenrechten blijven bevechten en ook aan de ontwikkeling van het land werken, aan verbetering van onderwijs en gezondheidszorg. Die is achter in vergelijking met de andere provincies.’ Hij vermoedt dat Megawati zich voor de laatste zaken zal inzetten. Maar Papoea onafhankelijk verklaren, dat niet.

ORI HOKOJOKU, godsdienstleraar in Zutphen, is met vakantie in het land dat hij in 1970 verliet. Hij was een van de 1025 kiesmannen die destijds gedwongen werd vóór aansluiting bij Indonesië te kiezen. Hokojoku herinnert zich hoe de kiesmannen van het district Jayapura drie weken voor de verkiezingen bijeen gebracht werden. In krasse taal stelde Soeharto’s adviseur Ali Murtopo. ‘Als jullie niet voor stemmen worden jullie doodgeschoten.’ Hokojoku: ‘Op de generale repetitie van 3 augustus, een dag voor de verkiezingen, stemde één kiesman tegen. De volgende dag lag hij dood in het ravijn.’ Overigens werd er niet alleen gedreigd, maar ook gepaaid met cadeaus, memoreert hij. De radio zond de verkiezingen direct uit. ‘Heel Papoea was gekluisterd aan de radio. Ik was nummer 47.’ Hij las voor wat de Indonesiërs bevolen hadden, zoals alle kiesmannen. ‘Mensen thuis barstten in huilen uit.’ Volgens Hokojoku moet de aanwezige VN-gezant Ortis Sanz gewéten hebben dat er dwang in het spel was. ‘Wij spraken met angst in de stem.’ Uit een aantal publicaties blijkt inderdaad dat VN en ook Nederland wisten dat de verkiezingen niet democratisch waren verlopen. Met geld van de ‘vrienden van Papoea’en de diaconiën van kerken in Nederland heeft Hokojoku verschillende projecten opgezet: een kweekvijver voor vis, een gaard om sago’s en pinangs te verbouwen en een telefooncentrale. ‘De werkgelegenheid is slecht. De transmigranten (EdV vooral afkomstig uit Java) worden voorgetrokken. Zij krijgen de betere banen.’ Autonomie of onafhankelijkheid? Met politiek bemoeit Hokojoku zich liever niet. Zijn doel is de levensstandaard te verhogen. Dat streeft ook Ottis Simopiaref na, woonachtig in Wageningen. In 1984 vluchtte hij voor de doodseskaders naar Nederland. Vorig jaar durfde hij voor het eerst terug te gaan naar het eiland Biak. Voor f 300 schrapte de immigratieofficier zijn naam van de zwarte lijst. In de vorm van concrete projecten werkt Simopiaref aan verbetering van het milieu, de werkgelegenheid, de gezondheidszorg en educatie, samen met ngo’s. ‘Met geld wat ik ingezameld heb wil ik allereerst een bibliotheek bouwen en een Jongeren Trainingcentrum opzetten waar Papoea’s kunnen studeren.’ Velen vragen hem op straat: Wanneer zijn we vrij? ‘Moeilijke vraag. Het zal lang gaan duren.’ Een keuze voor onafhankelijkheid of autonomie is er naar zijn idee niet echt. ‘Mijn overtuiging is dat Papoea nooit zal floreren onder Indonesische heerschappij. Ik vermoed dat Megawati dóet of ze wil veranderen.’ Geloven doe hij het niet.

Kader:

-december 1949 Overdracht van Nederlands-Indië aan Indonesië, uitgezonderd Nieuw Guinea

-april 1961 Instelling Nieuw Guinea Raad, die moet het land uiterlijk in 1970 naar onafhankelijkheid leiden

-augustus 1962 Nederland tekent onder druk van VN en VS Accoord van New York. Nieuw Guinea komt na

interimbestuur in handen van Indonesië. Indonesië verplicht zich tot een volksraadpleging in 1969 over

definitieve status Nieuw Guinea.

-juli 1969 Daad van Vrije Keuze. In plaats van de Volkskraadpleging (‘one man one vote’) benoemt Jakarta

1026 kiesmannen en dwingt ze te kiezen voor aansluiting bij Indonesië.

 

Ellen de Vries

Metro maandag 1 oktober 2001